З Жыгамонтам у Налібакі

Нядаўна Налібакі наведаў актор і журналіст, падарожнік па Беларусі, Юры Жыгамонт. Плёнам яго візіту ў мястэчка стала радыёперадача "Вандроўкі па Беларусі з Жыгамонтам" прысвечаная гісторыі і сучаснасці Налібак. Радыёперадача прагучала 29 снежня ў эфіры Беларускай службы Польскага радыё.

Лясныя габрэі ў Налібацкай пушчы

У 2008 на кінаэкраны выйшла ваенная драма «Выклік» (па-ангельску «выклік, супраціў"). Сюжэт фільма, заснаваны на рэальных падзеях, якія адбыліся ў Беларусі ў гады Другой Сусветнай вайны. Трое габрэяў - браты Бельскія - стварылі габрэйскі партызанскі атрад, які дзейнічаў у Налібацкай пушчы ў 1941-1944 гг.

Лясная школа ў Налібаках

Пасля далучэння ў 1939 годзе земляў Заходняй Беларусі да БССР, у Налібаках была створаная Лясная школа. Яна размясцілася ў былым Радзівілаўскім палацы, які да 1949 года ( пакуль яго не знішчылі камуністы) стаяў на узгорку каля возера ў цэнтры Налібак.

З Калядамі, сябры!

Над Кроманню

Кажуць, што на месцы Кромані калісь была велізарная вёска, якая раптам правалілася скрозь зямлю і схавалася пад вадою. Шмат чаго гавораць аб гэтай з'яве, я ж чуў ад старых людзей вось што.

Цудоўная знаходка (на Кромані)

З кніжкі вершаваных казак для дзяцей «Цудоўная знаходка» (1960). Аўтар - Уладзімер Дубоўка.

Фрыдрых Фальц-Фэйн - апошні ўладар Налібацкага краю

Апошнім уладальнікам Налібацкага краю на закаце Расійскай імперыі быў Фрыдрых Фальц-Фэйн (1863-1920) – вядомы натураліст, буйны землеўладальнік нямецкага паходжання.

Лёсы налібацкіх паўстанцаў Каліноўскага

7 красавіка і 15 траўня 1863 года паблізу Налібак адбыліся сутыкненні паўстанцаў Каліноўскага з расійскімі царскімі войскамі. Было забіта каля 60 паўстанцаў. Некалькі дзясяткаў былі ўзятыя ў палон. Іх лёс таксама склаўся трагічна.

Налібацкі сацыяліст Фэлікс Галавач

У 1920-ых гадах у Налібацкай гміне жыў і працаваў Фэлікс Галавач, пасол у польскі Сейм, адзін са стваральнікаў Незалежнай сялянскай партыі.

Злачынствы 118-га батальёна ахоўнай паліцыі ў Налібацкім краі

Падчас ІІ Сусветнай вайны ў карных аперацыях гітлераўскіх акупантаў супраць мірнага насельніцтва Налібацкага краю, апрача немцаў, удзельнічалі чальцы літоўскіх, латышскіх і ўкраінскіх вайсковых фармаванняў. Асаблівай жорсткасцю адзначыўся 118-ы батальён ахоўнай паліцыі, які адказвае за спаленне вёскі Хатынь разам з яе жыхарамі.

Як налібачане перахітрылі царскую ўладу

Касцёл Найсвяцейшай Панны Марыі ў Налібаках і мясцовыя могілкі агароджаныя векавым каменным плотам. Гісторыя гэтай агароджы сягае часоў Расійскай імперыі. Яна паўстала дзякуючы кемлівасці нашых землякоў.

Пясняр Літвы з Манхэтану

У 1964 годзе ў выдавецтве Endurance Press у Дэтройце выйшла кніга “Гірыс і Бірута. Паэма з даўніх літоўскіх часоў”. Імя яе аўтара не казала нічога ані мясцовай польскай дыяспары, ані польскаму чытачу ў Еўропе. 

Мой герой 17-га верасня

Cёння, 17 верасня, я ўзгадваю свайго прадзеда Францішка Гурневіча. Да вайны ён быў афіцэрам Польскага войска. Калі вярнуўся ў родную вёску пад Рубяжэвічамі, то працаваў камендантам Зьвязу Стральцоў. У ягоным доме, дзе выховаўлася трое дзяцей, працавала школа і Дом культуры. Калі 17-га верасня 1939 года яго прыйшлі “вызваляць” бальшавікі, сусед напісаў на прадзеда данос, маўляў, польскі паслугач. 

Першая налібацкая электрастанцыя

У Налібаках, падчас расійскага панавання, электрычнасці не было. Уласную электрастанцыю вёска займела толькі пасля 1920-ых гадоў. Ініцыятарам будаўніцтва быў пробашч кс. Юзаф Байка. 

Леснічоўка ў Роўцах

Шукаць сёння на мапе Налібацкага краю хутар Роўцы дарэмна. Ён перастаў існаваць пасля ІІ сусветнай вайны. Да гэтага ў Роўцах была самая вялікая леснічоўка ў Налібацкай пушчы, дзе гасцілі паляўнічыя з усёй Еўропы.

Вершы Язэпа Фарботкі

120 гадоў таму нарадзіўся наш зямляк: фатограф, паэт, перакладчык, навуковец, дыпламат, актор, грамадскі дзеяч Язэп Фарботка. У Налібаках малы Юзюк скончыў парафіяльную школу, затым навучаўся ў Наваградку, Мінску, Кіеве і Вільні.

Не абарвецца след

Сёння, 4 верасня, спаўняецца 120 гадоў з дня нараджэння беларускага паэта, літаратуразнаўца Язэпа Фарботкі.

Шпіёнская справа N2778 альбо налібачанін у кіпцюрах ГПУ

Пасля 1921 года тэрыторыю сённяшняй Беларусі была падзелена паміж Польшчай і СССР. Налібакі засталіся ў Польшчы, а на савецкай тэрыторыі бальшавікі пагадзіліся ўтварыць БССР. Пасля польскай-савецкай вайны там засталося нямала ўраджэнцаў Налібак. Лёс многіх з іх склаўся трагічна: яны стали ахвярамі камуністычнага тэрору. Сярод іх быў і Станіслаў Клімовіч, якога камуністы абвінавацілі ў шпіянажы.

Усталяванне савецкай улады ў Налібаках

11 лістапада 1918 года скончылася І сусветная вайна. Але ў Беларусі адносны мір настаў толькі праз тры гады, калі сённяшнія беларускія землі падзялілі паміж сабой Польшча і Расія. Ад заканчэння вайны да 1921 года паміж палякамі і рускімі адбывалася барацьба за большы кавалак Беларусі. Не прамінула гэтае супрацьстаянне і Налібакі. 

Напалеонаўскі камень знайшоўся

Дзякуючы пільнасці аднаго з налібачан, унікальны помнік прысутнасці французскага імператара ў Налібаках удалося захаваць ад разбурэння.

Святога Бартламея - фэст налібацкай парафіі

Штогод, напрыканцы жніўня, налібацкія вернікі адзначаюць фэст апякуна парафіі - святога Бартламея. У гэты дзень у касцёле Ўнебаўзяцця Найсвяцейшай Марыі Панны адбываецца ўрачыстая ішма з удзелам парафіян з усіх куткоў Налібацкага краю. Як раней, так і цяпер, гэты дзень лічыцца галоўным святам парафіі.

Як Абрам Любашэўскі прымаў біскупа Лазінскага

У 1924 годзе нацыяналістычны і антысеміцкі польскі часопіс „Myśl Niepodległa” пісаў пра візіт тагачаснага мінскага біскупа Зыгмунта Лазінскага ў Налібакі. Варшаўскім рэдактарам газеты не спадабалася хто і як прымаў іерарха ў налібацкай парафіі. Газета вінаваціла налібачан у залежнасці ад габрэяў.

Народнае вучылішча ў Налібаках

У 1862 годзе ў Налібаках было заснаванае народнае вучылішча. Гэтая навучальная ўстанова размяшчалася ва ўласным будынку. Яна ўтрымлівалася за сродкі дзяржаўнага казначэйства і мясцовых сялян. Народнае вучылішча з’яўляецца найстарэйшай вядомай навучальнай установай у Налібаках. 

Беларускі дызайнер прыдумаў сімвал Налібак

З прапановай стварыць лагатып вёскі да Змітра Краўчанкі звярнуліся аўтары Блогу Налібацкага краю. Малады беларускіх дызайнер ласкава пагадзіўся і прадставіў на выбар налібачан варыянты лагатыпу. У бліжэйшы час жыхары і ўраджэнцы Налібак абяруць у інтэрнэт-галасаванні адзін з сімвалаў, які будзе выкарыстоўвацца ў севіце ў якасці неафіцыйнага сімвала сваёй вёскі. 

Забойства на Кромані

У 1700 годзе ля Кромані ў Налібацкай пушчы адбылося жудаснае здарэнне. Крывавую расправу над двума габрэямі з вёскі Мікалаева, што ў сённяшнім Іўеўскім раёне, апісваў у красавіку таго ж года ў лісце да канцлера ВКЛ Караля Станіслава Радзівіла адміністратар налібацкіх уладанняў Уладзіслаў Чахоўскі.

Як налібацкія прайдзісветы сялян у БССР вадзілі

Пасля ўсталявання польска-савецкай мяжы ў 20-ых гадах мінулага стагоддзя, Налібакі апынуліся на польскай тэрыторыі. Мяжа, якая праходзіла за Стоўбцамі, стала крыніцай ўзбагачэння для тысяч людзей. Гэта быў рай для кантрабандыстаў. Арыгінальны, але далёкі ад законнасці, спосаб зарабіць лёгкія грошы, вынайшла некалькі жыхароў Налібак.

Улюбёны ў Сібір налібачанін

 













Сібір за апошнія два стагоддзі стала словам-праклёнам, месцам пакутаў мільёнаў людзей, нялюдскай зямлёй, ад адной назвы якой застывала кроў у жылах. Трагічныя ўспаміны пра Сібір перадавалі праз пакаленні і сотні налібачан. Але быў сярод ураджэнцаў нашага краю чалавек, для каторага Сібір стала лёсам, захапленнем і справай жыцця.

Як налібацкія эмігранты ў Нью-Ёрку па-літоўску гаварылі

У 1910 годзе двое братоў Грыгарцэвічаў з-пад налібацкай вёскі Несцеравічы паехалі за лепшай доляй у Амерыку. Пабылі троху, пакруціліся, паглядзелі і .... адзін вырашыў вярнуцца дадому, бо ў Амерыцы, маўляў, праца для коней, а не для людзей. Другі ж вырашыў “ах, будзь, што будзе, застунуся”. Неўзабаве да яго з Налібацкай Рудні прыехала і жонка. Яны пасяліліся на Брукхэвэн, што на Лонг – Айландзе, і адкрылі ферму качак.

Налібацкая пушча ў “Лістах з дарогі” Ядвігіна Ш.

У 1910 годзе беларускі пісьменнік, загадчык аддзела "Нашай Нівы", Ядвігін Ш. вандраваў пешшу па Беларусі. Прайшоў ён і праз Налібацкую пушчу, а нават завітаў і ў самі Налібакі. Свае ўражанні ад вандроўкі пісьменнік апісаў ў нарысе "Лісты з дарогі", які пабачыў свет у тым жа годзе ў першай беларускай газеце.

Апошні дзень Налібак

Апошні дзень Налібак. З кнігі М. Клімовіча.

У ліпені 1943 года ў Налібацкай пушчы пачалася нямецкая карная аперацыя супраць партызан і мясцовага насельніцтва. Брыгады СС, батальён Дырлевангера, паліцэйскія палкі, грэнадзёрскія і артылерыйскія ўзводы рабавалі мясцовых жыхароў, палілі вёскі, а ўсё насельніцтва вывозілі ў рабства ў ІІІ Райх. Ранкам 6 жніўня 1943 года немцы прыбылі ў Налібакі. 

Паўстанцы Каліноўскага ў Налібацкай пушчы

150 гадоў таму на тэрыторыі сённяшняй Беларусі, Польшчы і Літвы пачалося паўстанне Кастуся Каліноўскага. Гэта было паўстанне нацыянальна-рэвалюцыйных сіл на частцы зямель колішняй Рэчы Паспалітай і ВКЛ супраць расійскага панавання і за аднаўленне Рэчы Паспалітай. Сутыкненні паўстанцаў і расійскіх карнікаў адбываліся і ў Налібацкім краі. 

Адна з першых узгадак Налібак у дакументах. Фота.

Першы пісьмовы ўспамін пра Налібакі датуецца 1447 годам. У дакуменце ўзгадваецца касцел і ксёндз Шукан. Да 1485 года Налібакі знаходзіліся ва ўладанні Гедыголдавічаў, да 1554 — Кезгайлаў, потым Завішаў і Шэметаў. Мікалай Радзівіл “Чорны” набыў  Налібакі  17 сакавіка 1555 г. Унікальны дакумент ХVI ст. знаходзіцца ў Нацыянальным гістарычным архіве Мінска. + ФОТА ДАКУМЕНТА.

Налібачане - героі Варшаўскага паўстання

Налібацкія партызаны Арміі Краёвай.

У гады ІІ сусветнай вайны нямала ўраджэнцаў Налібацкага краю змагалася ў шэрагах польскай Арміі Краёвай. Мясцовыя жыхары называлі жаўнераў гэтага вайсковага фармавання “легіёнамі”. Калі 1 жніўня 1944 года ў Варшаве пачалося паўстанне супраць нямецкіх акупантаў, да змагання дзясяткаў тысяч варшавян далучылася Стаўбцоўска-Налібацкая групоўка Арміі Краёвай. 

"Міс Каліфорнія 1990" - дачка налібачаніна

У 1990 годзе тытул "Міс Каліфорнія"  здабыла Марыя Лі (Астапей). Яе бацька Лявон Астапей нарадзіўся ў 1943 годзе на хутары Ляжанка, дзе сям'я часова знаходзілася падчас вайны.

Побач з былой радзівілаўскай гутай у Налібаках знайшлі шкляныя прадметы

На месцы былой радзівілаўскай шкляной мануфактуры ў Налібаках былі знойдзеныя некалькі шкляных прадметаў. Іх, падчас прац на прысядзібным участку, знайшоў Віктар Хмара.

Налібакі і Радзівілы

 

 

 

"Залаты век" Налібак, а дакладней стагоддзі, выпалі на часы, калі ўвесь Налібацкі край належаў роду Радзівілаў. Менавіта ў тыя часы Налібакі сталі вядомыя на ўсю Еўропу, найперш дзякуючы шкляной гуце, якую стварыла княгіня Ганна Радзівіл. Пра "радзівілаўскую эпоху" Налібак піша Віктар Хмара. 

 

Макбэт з Налібацкай пушчы

   
29 ліпеня свой 82-гі дзень нараджэння адзначыць Чэслаў Ярашынскі, вядомы польскі актор, паэт, ураджэнец хутара Балявічы непадалёк ад Налібак. Ролі, якія выконваў пан Чэслаў, ведае кожны дарослы паляк – гэта Бардас у фільме “Яносік”, Захар у “Таямніцы пушчы”, Макбэт у трагедыі Шэкспіра.

Польскі партал "Віртуальны штэтл" напісаў пра Блог Налібацкага краю

Журналіст Дзмітры Гурневіч стварыў блог рэгіянальнай гісторыі, прысвечаны Налібоцкаму краю. У цэнтры ўвагі аўтара апынулася і жыццё налібоцкіх габрэяў.

Былое мястэчка, а сёння вяска Налібакі знаходзіцца пасярод Налібоцкай пушчы ў Стаўбцоўскім раёне. Мясціны здабылі вядомасць дзякуючы радзівілаўскай мануфактуры шклянога посуду.

Налібацкі чыгуналіцейны завод. XIX ст.

Нярэдка на старасвецкіх могілках, асабліва на местачковых і гарадскіх, на вочы трапляюцца разнастайныя літыя з чыгуну помнікі, пліты, крыжы, агароджы і інш. Гэтыя вырабы ліцейшчыкаў уражваюць надзвычайнай разнастайнасцю формаў і багаццем дэкору. Налібацкі завод князёў Вітгенштэйнаў быў адной з самых вядомых жалезаапрацоўчых фабрык у Расійскай імперыі.

Памяці Леанарды Юнцавіч

Гэты дом на вуліцы Ліпеньскай ў Налібаках ведаюць налібачане з розных краін свету, краязнаўцы, гісторыкі і даследчыкі. Гаспадыня дому заўсёды ветліва запрашала да сябе ўсіх, хто жадаў паслухаць з яе вуснаў жывую гісторыю Налібак. Але больш Леанарда Антонаўна Юнцавіч не запросіць да сябе ў хату. Сэрца адной з апошніх налібачанак, якія нарадзіліся ў вёсцы ў міжваенны час, спынілася біцца на гэтым тыдні.

Запіскі налібацкага габрэя Генрыха Сліозберга

 




















Фрагмент успамінаў налібацкага габрэя Генрыха Барысавіч Сліозберга, юрыста і грамадскага дзеяча, аднаго з заснавальнікаў Саюза для дасягнення роўнапраўя габрэйскага народа ў Расіі (1905) і Габрэйскай народнай групы (1907) . Удзельнічаў у працы камісіі кангрэса ЗША, якая вывучала прычыны эміграцыі габрэяў з Расійскай імперыі.

Кс. Юзаф Байка - ініцыятар будаўніцтва налібацкага касцёла

У 1933 годзе пробашчам налібацкай парафіі стаў ксёндз Юзаф Байка. Менавіта дзякуючы яму ў тым жа годзе пачалося будаўніцтва касцёла імя Найсвяцейшай Панны Марыі, якое завершылася толькі 20 гадоў таму. У часы камуністычнага рэжыму сакральны будынак зарост пустазеллем і дрэвамі. Выкарыстоўваць яго па прызначэнні было забаронена. Калі б не перамены 90-ых гадоў і развал СССР, то верагодна, што ў будынку касцёла сёння месціўся б Дом культуры.

Кім быў ксёндз Юзаф Байка? Гэтай тэме будзе прысвечаны вялікі артыкул, які неўзабаве з'явіцца на нашым сайце. Ніжэй біяграфічная даведка пра айца Байку з кнігі даследчыка Леаніда Маракова.

Асілак з Налібак Мечыслаў Клімовіч

Мечыслаў Клімовіч. Англія, 1952 год.

Мечыслаў Клімовіч – амерыканскі налібачанін, аўтар кнігі “Апошні дзень Налібак” („The Last Day of Naliboki”). Яго лёс падобны да гісторыі многіх выхадцаў з Налібак, якія назаўсёды пакінулі мястэчка. 

Гісторыя школьніцтва ў Налібаках

Калі ў Налібаках пачала працаваць першая школа - дакладна невядома. Недзе ў 1898 годзе ў вёсцы настаўнічаў Васіль Рагуля, пазнейшы дэпутат Сейма Польшчы ад беларускай меншасці, грамадскі дзеяч (памёр у 1955 годзе ў Нью-Ёрку). Рагуля настаўнічаў да 1903 года і ў сваіх успамінах пісаў, што працаваў у пачатковай школе. Пра існаванне пачатковай школы ў апошнія гады існавання Расійскай імперыі вядома і ад налібацкіх старажылаў.

Жыццё пад дзвюма акупацыямі

 











17 верасня, калі ўвайшлі савецкія войскі, была нядзеля. Войска перасоўвалася праз вёску некалькі дзён. У Налібаках у той час было некалькі прыхільнікаў камунізму, але праз пару тыдняў яны вылечыліся з гэтых ідэй. Падчас уваходу войска ніякіх сутыкненняў не было, усё адбывалася спакойна. Саветы таксама паводзілі сябе прыстойна. Пекла пачалося праз некаторы час. 

"Жыццё ў Налібаках спынілася ў крывавую раніцу 8 траўня 1943 года".

У гэты трагічны дзень я была ў Налібаках. Мне тады было 23 гады. 7 траўня, вяртаючыся з касцёла, я зайшла ў шпіталь, дзе ляжаў мой хворы брат Болесь Адамцавіч і вырашыла там пераначаваць. 

Налібачане ў “Картатэцы Сталіна”

Сёлета на сайце Радыё “Свабода” былі апублікаваныя 60 тысяч бяіграмаў ураджэнцаў Беларусі, якія былі рэпрэсаваныя ў савецкія часы паводле палітычных артыкулаў Крымінальнага кодэксу. Сьпіс склаў публіцыст і журналіст Сяргей Дубавец.

У “Картатэцы Сталіна” ёсьць і налібачане, а таксама жыхары суседніх вёсак.

Пажар у Налібаках у 1622 годзе?

Здымак з кавалкам гэтай невядомай гравюры я атрымаў у 1998 годзе ад аднаго амерыканскага налібачаніна. Ён сцьвярджаў, што на выяве пажар Налібак у 1622 годзе.

"Тату павесілі фашысты, дзядзьку расстралялі бальшавікі, а братоў выслалі ў Сібір..."

Волін.

 













У 2003 годзе мой сардэчны сябра, з якім у студэнцтве мы здымалі кватэру ў Варшаве, паехаў на рыцарскі фэст на выспу Волін каля Свінавуйсця. Сам ён украінец і там, падчас “бітваў”, быў ва ўкраінскай кашулі. Да яго падыйшла пані старэйшых гадоў і спытала, ці ён выпадкова не з Беларусі, бо яна нарадзілася там і шукае кагосьці, хто можа штосьці ведаць пра яе родную вёску, якую немцы спалілі падчас вайны. “А адкуль Вы?” – спытаўся мой сябра. “Я з Налібак” - адказала пані. Так, дзякуючы сябру, мы пазнаёміліся з пані Тэрэсай Банасяк-Кажушка (дарэчы, гэта не адзіны выпадак, калі ён выпадкова зводзіў мяне з іншымі налібачанамі). Па маёй просьбе пані Тэрэса напісала невялікія, але шчырыя і шчымлівыя, успаміны ваенных гадоў.

Налібацкія музыкі, што змайстравалі фартэпіяна

 












Перад вайной у Налібаках было каля дзясятка музычных ансамбляў. Сябры, суседзі і сваякі ставаралі гурты і гралі на вяселлях, імянінах і іншых святах. Гармонікі, бубны, скрыпкі... Спявалі па-беларуску і па-польску. Але быў адзін асаблівы ансамбль...