Жыццё пад дзвюма акупацыямі

 











17 верасня, калі ўвайшлі савецкія войскі, была нядзеля. Войска перасоўвалася праз вёску некалькі дзён. У Налібаках у той час было некалькі прыхільнікаў камунізму, але праз пару тыдняў яны вылечыліся з гэтых ідэй. Падчас уваходу войска ніякіх сутыкненняў не было, усё адбывалася спакойна. Саветы таксама паводзілі сябе прыстойна. Пекла пачалося праз некаторы час. 

"Жыццё ў Налібаках спынілася ў крывавую раніцу 8 траўня 1943 года".

У гэты трагічны дзень я была ў Налібаках. Мне тады было 23 гады. 7 траўня, вяртаючыся з касцёла, я зайшла ў шпіталь, дзе ляжаў мой хворы брат Болесь Адамцавіч і вырашыла там пераначаваць. 

Налібачане ў “Картатэцы Сталіна”

Сёлета на сайце Радыё “Свабода” былі апублікаваныя 60 тысяч бяіграмаў ураджэнцаў Беларусі, якія былі рэпрэсаваныя ў савецкія часы паводле палітычных артыкулаў Крымінальнага кодэксу. Сьпіс склаў публіцыст і журналіст Сяргей Дубавец.

У “Картатэцы Сталіна” ёсьць і налібачане, а таксама жыхары суседніх вёсак.

Пажар у Налібаках у 1622 годзе?

Здымак з кавалкам гэтай невядомай гравюры я атрымаў у 1998 годзе ад аднаго амерыканскага налібачаніна. Ён сцьвярджаў, што на выяве пажар Налібак у 1622 годзе.

"Тату павесілі фашысты, дзядзьку расстралялі бальшавікі, а братоў выслалі ў Сібір..."

Волін.

 













У 2003 годзе мой сардэчны сябра, з якім у студэнцтве мы здымалі кватэру ў Варшаве, паехаў на рыцарскі фэст на выспу Волін каля Свінавуйсця. Сам ён украінец і там, падчас “бітваў”, быў ва ўкраінскай кашулі. Да яго падыйшла пані старэйшых гадоў і спытала, ці ён выпадкова не з Беларусі, бо яна нарадзілася там і шукае кагосьці, хто можа штосьці ведаць пра яе родную вёску, якую немцы спалілі падчас вайны. “А адкуль Вы?” – спытаўся мой сябра. “Я з Налібак” - адказала пані. Так, дзякуючы сябру, мы пазнаёміліся з пані Тэрэсай Банасяк-Кажушка (дарэчы, гэта не адзіны выпадак, калі ён выпадкова зводзіў мяне з іншымі налібачанамі). Па маёй просьбе пані Тэрэса напісала невялікія, але шчырыя і шчымлівыя, успаміны ваенных гадоў.

Налібацкія музыкі, што змайстравалі фартэпіяна

 












Перад вайной у Налібаках было каля дзясятка музычных ансамбляў. Сябры, суседзі і сваякі ставаралі гурты і гралі на вяселлях, імянінах і іншых святах. Гармонікі, бубны, скрыпкі... Спявалі па-беларуску і па-польску. Але быў адзін асаблівы ансамбль...

Мянушкі налібачан у 1921-1943 гадах

Налібачане, 1930-ыя гады.

 












У Налібаках жыве шмат сем’яў з такім самым прозвішчам. Каб не блытацца, налібачане яшчэ перад вайной шырока карысталіся мянушкамі. Некаторыя з іх захаваліся да сённяшняга дня. 

"Архэ" пра www.nalibaki.org

Сядзіба гміны ў Налібаках, 1930-ыя гады.

Журналіст Дзмітры Гурневіч стварыў сайт, прысвечаны гісторыі Налібацкага краю.

Што ведае пра Налібакі сярэднестатыстычны беларус? Безумоўна, ведае пра Налібацкую пушчу. Жыхары ваколіц добра ведаюць налібацкую "пушчанку" – самагонку, за якой сюды прыязджаюць нават з Карэліччыны і Наваградчыны. Ці не  кожны старэйшы школьнік чуў на уроках гісторыі пра знакаміты налібацкі шкляны посуд. Нехта чуў і нават паглядзеў мастацкі фільм пра братоў Бельскіх і іх партызанскі атрад, які ў гады ІІ сусветнай вайны дзейнічаў у Налібацкай пушчы.

"Мой тата - Язэп Фарботка"

Уладзіслаў Фарботка

 У жніўні мінулага года я шукаў у Інтэрнэце звесткі пра ўраджэнца Налібак, паэта, фатографа, блізкага сябра Яна Булгака, дзеяча БНР Язэпа Фарботку. Да 1920 года ён быў актыўным беларускім дзеячам у Мінску. Мяне цікавіла, ці ёсць у Лодзі, дзе апошнія гады перад смерцю жыў Фарботка, яго сям'я, дзеці, унукі. На сайце Лодзінскага аддзелу Таварыства польскіх філатэлістаў я выпадкова пабачыў здымак Уладзіслава Фарботкі, кіраўніка мясцовай філіі. Дазнаўшыся яго нумар, я патэлефанаў і сходу спытаў: "А дзе нарадзіўся Ваш бацька?". Спадар на другім канцы дроту адказаў: "Мой бацька Язэп Фарботка нарадзіўся Налібаках". 

Трагедыя налібацкіх габрэяў

У 2004 годзе, падчас паездкі ў ЗША, адзін налібачанін з Вашынгтону прапанаваў мне наведаць Музей Халакосту, які знаходзіцца ў амерыканскай сталіцы. Я ахвотна пагадзіўся. Музей зрабіў на мяне неверагоднае ўражанне. Упершыню ў жыцці я зразумеў маштаб трагедыі габрэяў падчас ІІ сусветнай вайны. На шкляной сцяне музею, дзе вядзецца пералік еўрапейскіх мясцовасцяў, дзе да вайны жылі габрэі, я знайшоў нашы Налібакі. Гэта прымусіла мяне зацікавіцца лёсам габрэяў нашага мястэчка.

Таямніца “Налібацкай хронікі”

Да ІІ сусветнай вайны векавая гісторыя Налібак і ваколіцаў занатоўвалася ў так званай “Налібацкай хроніцы”. У часе вайны яна бясследна знікла. Аднак ёсць верагоднасць, што "налібацкі летапіс" захоўваецца за мяжой.

Страчаная перліна Налібак - касцёл святога Бартламея

На пагорку ля маляўнічага возера ў цэнтры Налібак ўзвышаецца велічны касцёл. Гэтую святыню пачалі будаваць яшчэ ў 30-ыя гады мінулага стагоддзя, а скончылі толькі пасля здабыцця Беларуссю незалежнасці. Мала хто з налібачан ведае, што побач з гэтай святыняй, яшчэ 70 год таму, стаяў 200-гадовы драўляны касцёл збудаваным родам Радзівілаў. 

Скульптар-фантаст з Налібак

Знаёмцеся: амерыканскі скульптар налібацкага паходжання Джордж Фарботка. Пасля ІІ сусветнай вайны сям’я Фарботкаў у ЗША. У Амерыцы малады Джордж развіў сваё захапленне мастацтвам да майстэрскага ўзроўню. Сёння яго скульптуры можна пабачыць у многіх краінах свету.  (Шмат фота)

Юзюк Фарботка – забыты фатограф

Сёлета спаўняецца 120 гадоў з дня нараджэння беларускага паэта, дзеяча БНР, фатографа, навукоўца, ураджэнца Налібак, Юзюка (Язэпа) Фарботкі. Больш за 10 год вывучэнню яго жыцця і творчасці прысвяціла прафсер Беластоцкага Ўніверсітэту Лена Глагоўская.

Налібоцкія келіхі для Еўропы

Гэтыя келіхі, кілішкі, філіжанкі мелі за гонар ставіць на стол арыстакраты. Майстры з радзівілаўскай мануфактуры ў XVIII стагоддзі кінулі выклік славутым багемскім і дрэздэнскім брэндам і стварылі непаўторную школу налібоцкага шкла.

Легенда NHL родам з Налібак

З вялікім гонарам і радасцю прадстаўляю вашай увазе сусветнавядомага налібачаніна – першага ў гісторыі хакеіста НХЛ польскага паходжання Яна (Джона) Мішука. Яго першай роднай мовай была, натуральна, беларуская.

Памяці 128-мі

8 мая 1943 г. партызаны расстралялі ў Налібаках 128 чалавек. У савецкай гістарыяграфіі аперацыя называецца «разгромам нямецкага гарнізона».

Куды знік Напалеонаўскі камень?

Яшчэ некалькі год таму ў цэнтры Налібак стаяў вялізны камень, вядомы старажылам пад назвай "напалеонаўскі". Падчас будаўніцтва праваслаўнай царквы валун бясследна знік.