Гісторыя школьніцтва ў Налібаках

Калі ў Налібаках пачала працаваць першая школа - дакладна невядома. Недзе ў 1898 годзе ў вёсцы настаўнічаў Васіль Рагуля, пазнейшы дэпутат Сейма Польшчы ад беларускай меншасці, грамадскі дзеяч (памёр у 1955 годзе ў Нью-Ёрку). Рагуля настаўнічаў да 1903 года і ў сваіх успамінах пісаў, што працаваў у пачатковай школе. Пра існаванне пачатковай школы ў апошнія гады існавання Расійскай імперыі вядома і ад налібацкіх старажылаў.


Сталае навучанне дзяцей у школе пачалося пасля далучэння Налібак у 1921 годзе да Польшчы. Навучанне ў польскай школе ў Налібаках узгадвае Марыя Хіліцкая (нарадзілася ў 1926 годзе).
 
Калі я нарадзілася, то ў Налібаках яшчэ не было дзяржаўнага школьнага будынка. Адміністрацыя арандавала пакоі ў людзей. І ў нашым доме на вуліцы Наваградскай бацькі здавалі некалькі пакояў для школы. 

Самы стары здымак налібацкіх дзяцей, калі яшчэ не было будынку школы. У цэнтры - кс. Грынявецкі. Злева ад яго - настаўніца Юлія Каржэнька. Здымак з архіву Генрыка Жураўля.

Новую школу пабудавалі ў 1928-29 гадах. Гэта былі два вялікія драўляныя будынкі, якія стаялі адзін каля другога. У кожным з іх быў доўгі калідор, а па яго абодва бакі знаходзіліся класы. У кожным класе было па тра вакна і кафлёвая печ. Узімку за ацяпленне адказваў ахоўнік, які жыў на тэрыторыі школы, але ў асобным будынку. У адным будынку размяшчаліся 1-5 класы, а ў другім 6-7. У першым была канцэлярыя, настаўніцкі пакой і гімнастычная зала. За будынкам ахоўніка быў сад, дзе мы вучыліся вырошчваць гародніну, у кожнага была свая градка. 
 
Перад школай была доўгая шыльда з надпісам: Усеагульная сямігадовая школа ў Налібаках. 

Налібацкія настаўнікі.

 Настаўнікамі ў нашай школе былі: Войцех Свідзіньскі (дырэктар, настаўнік малявання), Гэлена Свідзіньска (настаўніца 1-2 класаў), Бэрнард Фарботка (матэматыка), Ганна Фарботка (настаўніца польскай мовы, гісторыі, тэхнічна-практычныя заняткі, займалася скаўтамі), Мечыслаў Сарока (геаграфія), Уладыслаў Шкода (гімнастыка), Гуміньскі (займаўся скаўтамі), Курыловіч (спевы), Лявіньскі (праца), Эдвард Дрэмза, кс. Дадас і кс. Байка (рэлігія).

Вучні з настаўніка. Другая справа ў першым шэрагу Марыя Хіліцкая.

Каля 1933 года ў школе настаўнічалі дзве маладыя настаўніцы, якія здымалі пакой у сям’і Агейка. Настаўнічала ў Налібаках і вядомая польская спартсмэнка і ўдзельніца Алімпіяды Галіна Канапацкая.
Урокі пачыналіся і заканчваліся малітвай.
 
17 верасня 1939 года, калі прыйшлі рускія, польская школа перастала існаваць. Акупанты зрабілі з яе беларускую школу. Яны лічылі, што асвета ў польскай школе была на горшым узроўні, чым у СССР, таму ўсе класы вярнулі на год раней. Пасля сямі класаў я ізноў апынулася ў шостай.
У польскай школе мы сядзелі за партамі па два чалавекі, у трох шэрагах. Цяпер жа кожны сядаў там, дзе хацеў. Я сядала за перадапошняй партай, за мной сядзела Шымка Пазьняк, старэйшая за мяне на чатыры гады. Польскай мовы ўжо не было, замест яе расійская і беларуская. Шымцы навука ішла лепш, чым мне. Часам я пыталася ў яе, як пішуцца шыпячыя і звонкія, але яна была занятай вязаннем світэра пад партай. У школу пайшло багата габрэйскай моладзі, якая ўжо некалькі гадоў нідзе не вучылася. На Новы Год (1939/1940) у школе ладзілі “Елачку”. Памятаю, як з урачыстай прамовай выступіла Шымка. Яна тады сказала, што “цяпер, нарэшце, яна стане вялікай вучонай”. 

Настаўнікі, бацькі і дзеці.

Новыя ўлады звольнілі польскіх настаўнікаў, застаўся толькі Бэрнард Фарботка, які настаўнічаў яшчэ ў царскія часы і вельмі добра ведаў рускую мову. Дырэктарам школы стаў афіцэр Карага. Часам ён прыходзіў на працу ў ваеннай форме. Ён жыў у Налібаках з жонкай. Рускую мову вучыла Парталава, жанчына сталага веку. Беларускую мову выкладала Вольга, яе прозвішча я, на жаль, не памятаю. Фізкультуру вёў малады, “высокі як бусел”, рускі. Настаўнікам у школе быў таксама мясцовы габрэй Вайнэр.
Навука ў школе спынілася ў чэрвені 1941 года. Немцы напалі на СССР. Пры немцах школа ў Налібаках працягвала працаваць, але я больш туды не хадзіла. Настаўнікамі былі маладыя хлопцы з-за Нёмна, з ваколіцаў Шчорсаў і Карэліч.

Ганна і Бэрнард Фарботкі разам з вучнямі падчас экскурсіі ў Нясвіжы.

8 траўня 1943 года, калі партызаны напалі на Налібакі, гэтых двух настаўнікаў забілі, я бачыла, як яны ляжалі ў двары ў Стасюкевічаў. Я не памятаю іх прозвішчаў, але памятаю, калі па іх целы прыехалі сваякі. Наша школа “пры паляках” знаходзілася на вуліцы Траўгута, мы называлі яе Школьнай. 
 
Школьныя будынкі ў 1943 годзе спалілі савецкія партызаны. 

Успаміны Марыі Хіліцкай апрацаваў Станіслаў Карлік.