Злачынствы 118-га батальёна ахоўнай паліцыі ў Налібацкім краі

Падчас ІІ Сусветнай вайны ў карных аперацыях гітлераўскіх акупантаў супраць мірнага насельніцтва Налібацкага краю, апрача немцаў, удзельнічалі чальцы літоўскіх, латышскіх і ўкраінскіх вайсковых фармаванняў. Асаблівай жорсткасцю адзначыўся 118-ы батальён ахоўнай паліцыі, які адказвае за спаленне вёскі Хатынь разам з яе жыхарамі.

Ядро батальёна складалася з украінскіх нацыяналістаў родам з Букавіны – краю, які быў забраны ў Румыніі і далучаны да Савецкай Украіны ў 1940 годзе ў выніку пакта Молатава-Рыбентропа. Многія байцы батальёна былі звязаныя з ультранацыяналістычнай Арганізацыяй украінскіх нацыяналістаў.

Усяго 118-ы батальён ахоўнай паліцыі сабраў 500 чалавек, падзеленых на тры роты, прычым кожная складалася з трох узводаў. Кожны з узводаў падзяляўся яшчэ на аддзяленні па 10-13 чалавек.

У лістападзе 1943 года батальён прыбыў з Кіева ў Мінск і  неўзабаве ўвесь яго асабовы склад быў пераведзены ў Плешчніцы. Батальёнам камандаваў маёр-немец Эрых Кёрнер, але на практыцы штодзённыя аперацыі 118-га батальёрна ажыццяўляў 27-гадовы ўкраінец Рыгор Васюра.

118-ы батальён ахоўнай паліцыі ўзяў удзел у шэрагу найбольш зверскіх і адыёзных аперацый па “замірэнні” ў акупаванай Беларусі.

Летам 1943 года батальён перавялі бліжэй Гродна, дзе ён высочваў і забіваў габрэяў, якія хаваліся ў зямлянках у Налібацкай пушчы. Яўрэяў забівалі гранатамі, шпурлянымі ў зямлянкі. Габрэі ў зямлянках належалі  да партызанаў Тувіі Бельскага, то бок супольнасці, якая перажыла вайну ў лесе.

“Акцыя” мела месца ў жніўні 1943 года, падчас аперацыі, дзеля якой немцы сабралі 50 000 байцоў. Аперацыя доўжылася 35 дзён. Немцы і іх мясцовыя памагатыя нападалі на мірных жыхароў, спалілі больш за 150 вёсак, расстралялі альбо спалілі жыўцом некалькі соцень жанчын і дзяцей, пагналі некалькі тысяч сялян у рабства і канцэнтрацыйныя лагеры. Балі забітыя каля 50 яўрэяў, якія хаваліся ад карнікаў у трох зямлянках.

У 1970-80-ыя гады над чальцамі 118-га батальёна адбыліся судовыя працэсы. Некаторыя з удзельнікаў гэтых сумнавядомых падзей распавялі пра тыя трагічныя жнівеньскія дні.

Рыгор Васюра.

Рыгор Васюра (ад’ютант камандзіра батальёна): 

Улетку 1943 года батальён, разам з іншымі карнымі атрадамі, праводзіў аперацыю ў Налібацкай пушчы, падчас якой мы знайшлі зямлянкі з габрэямі, якія хаваліся ад немцаў. Карнікі, сярод якіх быў камандзіо узвода Мялешка, напалі на зямлянкі і забілі там усіх. Мялешка сам мне казаў, што загадаў кідаць у зямлянкі гранаты, пасля таго як першы заўважыў у лесе дым.

З паказанняў І. Качана 30 жніўня 1985 года:

Батальён натрапіў на зямлянку з 42 габрэямі. Стрэл з зямлянкі параніў немца ў жывот. Тады мы кінулі ў зямлянкі гранаты і пастралялі людзей, якія былі ўнутры. Васюра ўдзельнічаў у аперацыі, але што канкрэтна рабіў, я не ведаю.

З паказанняў А. Кнапа ў кастрычніку 1985 года:

Калі я стаяў у ачапленні, то пачуў стрэлы і выбухі гранат. Пазней я прыйшоў да месца, дзе выбухалі гранаты, і ўбачыў трупы людзей у зямлянках, разарваныя на часткі і скалечаныя выбухамі. Там стаяў стары габрэй, Васюра, Смоўскі і іншыя карнікі. Потым той габрэй паказаў месца, дзе хаваўся іншы габрэяй, - у яме пад нейкім хмызняком. Неўзабаве пасля гэтага абодвух расстралялі ў суседнім лесе.  

118-ы батальён ахоўнай паліцыі ўдзельнічаў не толькі ў знішчэнні габрэяў.

З паказанняў Васіля Мялешкі 3 снежня 1974 года:

Я прыпамінаю, што Васюра ўдзельнічаў у карнай аперацыі супраць партызанаў і мясцовага насельніцтва. Гэта было ўлетку 1943 года ў Налібацкай пушчы.

У пачатку 1971 года пачаліся працэсы некаторых байцоў 115-га і 118-га батальёнаў, якія ўдзельнічалі ў карных аперацыях у Налібацкай пушчы. Паліцыянта Кнапа прысудзілі да смяротнага пакарання, але прысуд пазней быў заменены на 15 гадоў зняволення.

Васіля Мялешку яшчэ ў 1949 годзе адправілі ў турму за супрацу з нацыстамі, але выпусцілі ў 1955 г. на агульнай амністыі. У 1974 годзе выявілася яго дзейнасць, як аднаго з камандзіраў 118-га батальёна ахоўнай паліцы, і яго асудзілі да смерці за забойства дзясяткаў мірных жыхароў. Прысуд быў прыведзены ў дзеянне.

У 1986 годзе за масавя забойствы і ваенныя злачынствы, здзейсненыя ў Беларусі – найбольш сумнавядомым была Хатынь – судзілі Рыгора Васюру. Яго прысудзілі да смерці і пакаралі ў 1987 годзе.

Уладзімер Катрук жыве ў Канадзе і займаецца пчалярствам.

Але далёка не ўсе байцы 118-га батальёна былі пакараныя. Да гэтага часу ў Канадзе жыве сяржант 1-га ўзводу 1-ай роты батальёну Ўладзімер Катрук. 92-гадовы ўкраінец, няглядзечы на шматгадовыя намаганні спачатку савецкіх ворганаў, а пазней габрэйскіх арганізацый, так і не быў асуджаны. Канадскія ўлады адмовіліся пазбаўляць яго грамадзянства. Гэтае рашэнне цяпер аспрэчвае габрэйская арганіцыя “Бнай Брыт”.

Што б ні рухала байцамі 118-га батальёна ахоўнай паліцыі – асабістыя амбіцыі, антыкамунізм, нацыянальны экстрэмізм ці проста жаданне захаваць уласную скуру, але яны спрычынліся да найбольш жорсткіх эпізодаў у сучаснай еўрапейскай гісторыі.

На падставе артыкулу “Тэрор і мясцовая калабарацыя ў акупаванай Беларусі”. Пэр Андэрс Рудлінг. Часопіс “Архэ”, 1, травень 2013 года.