«Іх голас ня будзе пачуты, але я буду іхнымі вуснамі». Шчымлівы выступ нашчадка беларускага габрэя

У аўторак, 9 ліпеня, Налібакі наведала група нашчадкаў беларускіх габрэяў, якія падчас вайны ратаваліся ад смерці ў Налібацкай пушчы. Сярод сотні гасцей было дзевяцёра прадстаўнікоў двух былых налібацкіх сем'яў - Шлосбергаў і Вайнэраў. Падчас памятнай цырымоніі ў былым габрэйскім лагеры каля вёскі Кляцішча выступіў Міхаэль Шлёзберг з Ізраіля. 


Міхаэль прыехаў у Беларусь разам са сваім сынам Алмагам з гораду Халон нападалёк ад Тэль-Авіва. Бацька Міхаэля Ісроэл нарадзіўся ў Налібаках, у сям'і Іцхака Шлосберга і Хаі Гальперын. Да вайны ў Шлосбергаў была свая аптэка ў Налібаках на вуліцы Ліпеньскай і шчаслівае жыццё. Пра трагедыю, якая змяніла лёс сям'і Шлёзбер Міхаэль узгадаў у шчымлівай прамове перад сотняй нашчадкаў выжылых у Халакосце ў Налібацкай пушчы. 

Прамову з іўрыту пераклаў Сяргей Шупа. 

Вуліца, на якой жылі сем'і Вайнэраў і Шлосбергаў

«На тым месцы, дзе я цяпер стаю перад вамі, я стаю не адзін: са мной стаяць тут у гэты момант яўрэі мястэчка Налібакі. Хоць яны ня змогуць устаць на сваіх нагах, іх кроў крычыць, але іх голас ня будзе пачуты. Я буду іхнымі вуснамі.

Тут са мной члены сям’і Шлосбэрг і Вайнэр, прадстаўнікі другога і трэцяга пакаленняў ацалелых у Катастрофе, з яўрэяў Налібакаў, якія рознымі дарогамі і сваім геройствам перажылі пекла і заснавалі сем’і ў Дзяржаве Ізраіль.

Ніхто ня ведае дзень тваіх народзінаў, наша мястэчка Налібакі. Ужо ў сярэднявеччы, у эпоху ўладарства польскай шляхты, ты было земляробчай сядзібай арандатараў, тут білі прыгонных сялянаў, адсюль і тваё імя - Налібакі, што значыць: “бі ў сьпіну” - на старой польскай мове.

Налібакі было тыповае беларускае мястэчка, далёкае ад цэнтраў эканомікі і культуры, з некалькімі дзясяткамі яўрэйскіх дамоў на рынку і блізкіх да яго вуліцах. Яўрэйская абшчына Налібакаў да Катастрофы налічвала каля 300 душаў.

Гэтыя яўрэі, чые продкі жылі на гэтым месцы на працягу многіх пакаленняў, не былі заможныя. У цяжкай працы і нястачы зараблялі яны сабе на пражыццё сярод беднага беларускага сялянства і польскага асадніцтва.

Як і ў кожным яўрэйскім мястэчку, яўрэі займаліся рознымі рамёствамі: гарбарствам, кавальствам, кравецтвам, вырабам рамянёў. Былі сярод іх і земляробы, дробныя крамнікі і вулічныя гандляры, у нашых сем’яў былі пякарня і аптэка. Сціплымі былі гэтыя яўрэі, людзі працы. З яўрэйскай сінагогі ў мястэчку, якую ў вечар суботы запаўнялі малельнікі, можна было пачуць песьню “Лэло Додзі” (“Прыйдзі, каханы мой”, літургічны гімн, якім вітаюць надыход суботы), а з яўрэйскіх дамоў - суботнія спевы, а на свята Сімхэс-Тэйрэ (Сімхат Тора) усе ўдзельнічалі ў традыцыйных танцавальных шэсцях (з сувоямі Торы).

Праз некалькі дзён пасля пачатку савецка-нямецкай вайны ў чэрвені 1941 году, мястэчка было акупаванае нямецкімі войскамі, якія распачалі тэрор супраць яўрэяў; разрабоўвалі маёмасць яўрэяў, прыніжалі іх, здзекаваліся з іх. Яўрэі былі змушаныя насіць жоўтую латку і хадзіць па дарогах толькі ў прызначаных для іх месцах.

Праз некалькі месяцаў, зімою 1941 году, налібацкіх яўрэяў змусілі пакінуць іхнае мястэчка і перабрацца за 30 км у гета ў Рубяжэвічах. Умовы ў гета былі цяжкія.
Гета ў Рубяжэвічах служыла толькі транзітным пунктам. Працаздольных забіралі з гета і пераводзілі у працоўны лягер у мястэчку Дварэц.

На працягу 1942 году яўрэі, а сярод іх і мае родныя, былі знішчаныя ў ямах смерці у Дварцы і ў Рубяжэвічах.

Пасля таго, як немцы ліквідавалі гета ў Рубяжэвічах, яны праходзілі міма мястэчка Налібакі, і там на іх напалі з засады партызаны, а сярод іх і ацалелыя яўрэі мястэчка, і забілі іх усіх. Там знайшлі сваю смерць забойцы, якія зьнішчылі мястэчка Налібакі.
Каля 40 налібачанаў далучыліся да атраду Бельскіх.

Калі летам 1943 году атрад Бельскіх перайшоў у раён Налібацкай пушчы, у ім вызначаліся налібоцкія, бо яны добра ведалі ўсе дарогі і пераходы ў наваколлях іхнага мястэчка, і выконвалі дзейсныя і адказныя заданні па выведцы і забеспячэньні атраду.

Калі прыйшоў канец вайны і вызваленне, у жывых з налібацкіх яўрэяў засталося ўсяго 26 чалавек.

У сакавіку 1946 году ля берагоў Эрэц-Ісраэль прычалілі караблі з нелегальнымі ўцекачамі “Дов Гоз” і “Голомб”, а ў іх прыплылі мой бацька Ісроэл, моя дзядзька Хаім і яго жонка Пніна. Дазвольце мне зачытаць вам з сведчанняў маёй цёткі Пніны Шлосбэрг для Дома Шмідт, з ацалелых яўрэяў мястэчка, маці Эстэр і Гедаліі, якія цяпер тут са мной.

“Мястэчка сваё я буду памятаць заўсёды, кожны камень, кожны куток, усе двары, усе вуліцы, яўрэяў мястэчка яшчэ ў часы яго росквіту. Калі мы вярнуліся ў мястэчка пасля разні, я прайшла ўсе двары, і паводле ацалелых камянёў бруку, я ведала чый быў дом, калі мы падышлі да нашага дома, я пазнала яго паводле кухоннай пліты, побач з зялёнай печчу, ля якой сядзела мая маці і чытала сідур.

Памятаю я, як яўрэі мястэчка ішлі ў свой апошні шлях. Мы - выпадковыя абгарэлыя галавешкі вялікага пажару, якіх толькі сляпы лёс уратаваў ад смерці. Наш доўг - расказаць наступным пакаленням пра крывавую Катастрофу, пра трагедыю сыноў нашага народу, каб яны ведалі і разумелі, што тыя, хто ішоў на забой, ішлі не па сваёй волі. Я буду заўсёды памятаць маё мястэчка, якое штогод у траўні расцвітала і патанала ў квецені. Буду заўсёды памятаць жахлівае гета, дымам пажару якога я дыхаю ад таго панядзелка, 28 сьнежня 1942 году".

На гэтым месцы стаім мы, прадстаўнікі сем’яў ацалелых у Катастрофе яўрэяў мястэчка, каб сказаць вам сёньня - мы тут!»

Нашчадкі Вайнэраў і Шлосбергаў на было габрэйскай вуліцы ў Налібаках

Чытайце таксама:

Нашчадкі налібацкіх габрэяў упершыню прыехалі на радзіму бацькоў